Bài viết = Phóng viên danh dự Korea.net Vũ Đỗ Hải Hà

Song song với việc phát triển nhiều công nghệ hiện đại tiên tiến bậc nhất ở Châu Á, thì Hàn Quốc cũng không quên bảo tồn, giữ gìn những giá trị văn hóa quý báu, trong đó có các nghề thủ công truyền thống nói chung. Thông qua bài viết này, mình sẽ giới thiệu tới các bạn nghề dệt Mosi độc đáo của xứ sở Kimchi. Dệt Mosi không chỉ thể hiện sự khéo léo, tinh tế từ bàn tay người Hàn Quốc mà còn làm nổi bật ý nghĩa văn hóa cộng đồng giữa người với người ở đất nước xinh đẹp này.

Nghề dệt Mosi (dệt gai mịn) hay ta có thể gọi đầy đủ là Hansan Mosi Jjagi (tiếng Hàn: 한산모시짜기) bắt nguồn và phát triển ở vùng Hansan thuộc huyện Seocheon nằm trong địa phận tỉnh Chungcheongnam-do. Hansan Mosi Jjagi được công nhận là “Tài sản văn hóa phi vật thể số 14 của Hàn Quốc” năm 1967 đồng thời là “Tài sản văn hóa phi vật thể số 1 của tỉnh Chungcheongnam-do” năm 1974, nó còn lọt vào danh sách “Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO” năm 2011. Với nguyên liệu chính là Mosi, tên gọi phổ biến ở phương Tây là cây gai trắng (Boehmeria nivea) – loài thực vật thuộc họ tầm ma (Urticaceae), nguồn gốc từ Đông Nam Á, lá hình tim dài 7-15 cm, rộng 6-12 cm, bao gồm nhiều sợi lông nhỏ và có màu trắng ở mặt dưới của lá. Do 2 đặc điểm này nên vô tình tạo thành màu bạc đặc trưng cho lá Mosi. Về mặt lịch sử, cây gai trắng là một trong những loại cây trồng lấy sợi lâu đời nhất với 6000 năm được con người sử dụng nhằm sản xuất vải. Ngoài ra, do hàm lượng canxi cao gấp 48 lần sữa nên Mosi còn dùng làm nhiều món ăn ngon như: bánh gạo Mosi, Mosi Sikhye (nước gạo Mosi), Mosi Naengmyeon (mì lạnh Mosi)....

Về tính chất vật lý của sợi gai trắng, nó sở hữu những ưu điểm như giữ dáng lâu, ít nhăn, tạo độ bóng mượt trên bề mặt vải, thấm hút tốt (tương tự sợi lanh), đặc biệt nó khá nhẹ, thoải mái nên chủ yếu được may làm quần áo mặc vào mùa hè nóng nực: người Hàn ứng dụng vải Mosi tạo ra nhiều loại quần áo đa dạng bao gồm trang phục thường nhật, quân phục hay thậm chí là quần áo tang. Độ trắng của sợi gai sau khi tẩy, kết hợp cùng sự tinh tế, gọn gàng mà loại sợi này mang lại khiến ta dễ hiểu vì sao mà nó phù hợp hoàn hảo cho cả y phục cao cấp lẫn y phục bình thường đến thế.

Điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu thuận lợi ở vùng Hansan góp phần giúp Mosi phát triển khi nơi đây sở hữu đất đai màu mỡ kèm gió biển mát lành thổi vào làm Mosi tăng trưởng mạnh mẽ. Bạn biết không! Theo ghi nhận thì vải gai trắng được sử dụng phổ biến vào mùa hè trong thời gian dài tại Hàn Quốc đấy! Khởi nguồn từ giai đoạn Tam Quốc, lúc này kĩ thuật dệt vải khá phát triển nên sản xuất vải lanh trở nên đại trà hơn. Đặc biệt khi vương quốc Silla thống nhất, kĩ thuật dệt vải đạt trình độ đáng ngạc nhiên đến mức cho ra loại vải gai có chất lượng tuyệt vời, hoàn hảo. Đến thời kì Goryeo, nghề dệt vải gai nâng tầm một bậc nữa vì không chỉ tạo nên vải gai mịn, đẹp mà còn sản xuất nhiều loại vải gai đặc biệt khác. Sang tới triều đại Joseon, vải gai ngày càng được ứng dụng thành nhiều loại y phục. Khác biệt với các loại vải gai giai đoạn trước, đây là loại vải gai có gân ngang – cho thấy tổ tiên người Hàn đã sáng tạo nên một kĩ thuật dệt vải gai mới mang tính cách mạng. Đồng thời Hansan cũng là vùng miền tiêu biểu ở Hàn Quốc lần đầu tiên cung cấp vải gai cho hoàng gia.

Quy trình dệt Mosi có thể tóm tắt thành các giai đoạn bao gồm: thu hoạch, đun sôi và tẩy trắng, kéo sợi, dệt trên khung cửi truyền thống. Cụ thể như sau:




Người ta thường thu hoạch cây gai 3 lần một năm (có thể vào cuối tháng 10) khi cây gai đạt độ cao khoảng 2 m.




Sau khi thu hoạch cây gai, công việc tiếp theo phải làm là tước hết lá trên thân cây gai đi, rồi dùng một con dao đặc biệt tách lớp vỏ xanh bên ngoài thân cây để chiết nhỏ và lấy những sợi gai phía trong cùng (người ta gọi những sợi này là Taemosi). Người ta sẽ buộc Taemosi thành chùm từ 20 -30 sợi như vậy đem đi phơi khô dưới ánh nắng mặt trời (lúc này chúng còn khá ướt). Những sợi Taemosi được ngâm nước nhiều lần sau đó rồi tiếp tục phơi thật khô đến khi chúng ngả thành màu trắng như tuyết.




Qua được công đoạn lấy những sợi Taemosi khô và trắng. Người nghệ nhân tiến hành tách những sợi này thành nhiều sợi mịn và nhỏ hơn tương tự như sợi chỉ. Nghệ nhân sử dụng răng và môi của mình để tách trực tiếp các sợi gai. Công việc vất vả này đòi hỏi sự kiên nhẫn vì để làm ra một cuộn sợi đủ may vải gai cần mất cả tháng trời trong khi lại chịu nhiều đau đớn do những sợi gai cắt qua môi, từ đó mà hình thành nhiều vết chai trên môi và lưỡi họ.




Nghệ nhân sẽ treo các sợi Mosi mỏng như chỉ thu được ở công đoạn (3) lên giữa 2 cây cột thấp, thẳng đứng gọi là Jjeonji. Họ lấy từng sợi gai ngắn đang treo trên Jjeonji đặt vào đùi rồi nối chúng với nhau bằng cách cọ xát lòng bàn tay. Quá trình trên rất cần thiết và quan trọng để tạo thành sợi gai dài mang tính nhất quán, cân bằng, nó còn quyết định cả chất lượng của sợi Mosi mang đi dệt vải.




Luồn tầm 10 sợi Mosi đã làm ở công đoạn (4) lên một giá đỡ ống chỉ rồi buộc chúng bằng tay trái trong khi tay phải xâu chuỗi chúng lại nhưng không dài hơn một khung gỗ. Cứ 80 sợi gai thì được gọi là 1 sae (nghệ nhân sẽ làm trung bình từ 7-15 sae). Số sae càng lớn càng thể hiện chất lượng vải gai dệt ra tốt như thế nào.




Công đoạn này cần thực hiện vào ngày trời nắng ráo, không có gió. Những sợi Mosi sẽ được luồn qua nhiều lỗ trên ống chỉ hình nón rồi căng lên một cái khung. Người nghệ nhân sẽ nhanh tay lặp lại việc quét lớp tinh bột làm từ các loại đậu lên các sợi Mosi. Đồng thời bên dưới đặt một khay đá đã làm nóng bởi bếp lửa đốt bằng vỏ trấu hoặc rơm. Mục đích của việc này giúp sấy khô, tạo thêm độ bóng cho các sợi Mosi.




Khi đã thu được những sợi Mosi hoàn hảo bóng đẹp, người nghệ nhân tiến hành dệt chúng trên khung cửi gỗ truyền thống bằng cách đặt xen kẽ nhiều sợi ngang – dọc với nhau. Quá trình mất khá nhiều giờ vất vả để cho ra tấm vải gai trắng đẹp mắt. Đặc biệt theo nghệ nhân Bang Yeon-ok, việc dệt vải gai phải làm ở nơi khô ráo nhưng cũng cần có độ ẩm nhất định. Ngày xưa, họ sẽ đun nước sôi trong một cái vạc lớn đặt dưới khung cửi nhưng ngày nay tiện lợi hơn khi máy phun sương ra đời giúp tạo độ ẩm dễ dàng hỗ trợ họ hoàn thành công việc.



Vì đặc tính nghề dệt Mosi cần sự nhẫn nại, chăm chỉ nên tại vùng Hansan từ xưa chỉ có phụ nữ theo đuổi và làm chủ. Quá trình dệt vải vất vả đến nỗi, tầm giai đoạn giữa thế kỉ IX dưới thời vua Gyeongmun thuộc vương triều Silla, vải từng là món hàng trao đổi, xuất khẩu sang nhà Đường (Trung Quốc). Vào thời kì Joseon, dệt Mosi giúp phụ nữ tạo ra thu nhập chính khi họ thường bị hạn chế các hoạt động xã hội hay kinh tế bởi quan điểm “trọng nam, khinh nữ”. Những phụ nữ lớn tuổi ở đây sẽ truyền nghề lại cho con gái hoặc con dâu họ. Nghề dệt truyền thống Mosi còn mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng cao. Theo nghệ nhân Bang yeon-ok, hiện tại nhờ có máy điều hòa không khí mà mỗi phụ nữ hoàn toàn có thể làm việc một mình dễ dàng, nhưng bất cứ nhà nào không có chúng thì lúc này họ sẽ tập trung lại, quây quần bên bếp lửa, tâm sự cho nhau nghe về cuộc sống khó khăn bên gia đình chồng, qua đó tìm thấy niềm an ủi, đồng cảm giữa phụ nữ với nhau.

Nhờ vào độ bóng mờ độc đáo cùng vẻ đẹp sang trọng không thay đổi theo năm tháng. Ngày nay, vải gai trắng được ứng dụng trong việc làm ra những chiếc váy hoặc áo cánh chuồn mỏng tinh tế đủ màu sắc, hay đa dạng các thiết kế từ nhiều nhãn hàng nổi tiếng (đơn cử ta có thể quan sát dễ dàng thông qua trang phục truyền thống Hanbok của người Hàn). Tuy nhiên, do gần đây phổ biến phương pháp khử màu bằng clo và nhu cầu giảm mạnh vì ngành công nghiệp may mặc phát triển nên sản xuất vải gai thủ công không còn được như trước. Mặc dù vậy, nó vẫn là giá trị văn hóa quý giá tượng trưng cho vẻ đẹp quốc gia tại xứ sở Kimchi.

Qua bài viết, mình hi vọng đã mang lại những thông tin hữu ích cũng như nêu được tầm quan trọng mà nghề dệt Mosi mang lại cho đất nước Hàn Quốc. Loại hình truyền thống này mong rằng sẽ mãi vẹn nguyên sự tinh tế, độc đáo vốn có nhằm truyền lại cho các thế hệ sau biết yêu quý, giữ gìn nó như thế nào.

hrhr@korea.kr

* Bài viết này đã được viết bởi một phóng viên danh dự của Korea.net. Đoàn phóng viên danh dự chúng tôi có mặt ở khắp nơi trên thế giới, và họ luôn nỗ lực để chia sẻ tình yêu và lòng nhiệt huyết đối với tất cả mọi thứ của Hàn Quốc với Korea.net.